Το Δεκαπενταύγουστο τιμάται το πρόσωπο της Παναγίας μας, , με χιλιάδες εκκλησίες και μοναστήρια να είναι αφιερωμένα στη Χάρη της. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, από τα μεγάλα αστικά κέντρα έως τις ακριτικές γωνιές σε στεριά και θάλασσα, υπάρχουν ενοριακοί ναοί και ξωκλήσια τα οποία είναι αφιερωμένα στην Υπεραγία Θεοτόκο. Αυτές τις ημέρες, χιλιάδες πιστοί, συρρέουν σε Μονές και ναούς για να ανάψουν ένα κερί.
Γνωρίζοντας τα κορυφαία μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, επισκεπτόμαστε τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μοναστήρια του νομού Καρδίτσας με την ξεχωριστή αρχιτεκτονική τους και τις μοναδικές αγιογραφίες που βάζουν τον επισκέπτη στα χνάρια της Ιστορίας.
Κάθε μοναστήρι έχει και μια μοναδική ιστορία να αφηγηθεί.
Μονή Κατούσιου
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (Καραϊσκάκη) στον Δήμο Μουζακίου (Τ.Κ. Μαυρομματίου)
Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της περιοχής κατά την Τουρκοκρατία. Στο μοναστήρι αυτό, με το σωζόμενο καθολικό, ζούσε ένα διάστημα η μητέρα του Γεώργιου Καραϊσκάκη (κατά την παράδοση, ο Στρατάρχης της Ρούμελης γεννήθηκε στο μοναστήρι το 1782). Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται χρονικά περίπου το 1550. Το 1938 προσαρτήθηκε νάρθηκας με δύο τρούλλους και προστώο μπροστά με κωδωνοστάσιο. Στη βόρεια, νότια και δυτική πλευρά υπάρχουν διώροφες πτέρυγες κελλιών. Δυτικά προστέθηκε και νέα τριώροφη πτέρυγα.
Μονή Αγίου Γεωργίου-Καραϊσκάκη
Tο καθολικό είναι ναός τρίκογχος, μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος, αθωνικού τύπου, σταυροειδής ναός χωρίς τρούλο με τυφλό θόλο (εξωτερικά τρουλοκαμάρα). Το ναό κοσμούν καμάρες και χαμηλός τυφλός θόλος, αντί τρούλου. Ο ναός είναι λιθόκτιστος. Στα δυτικά του ναού φέρει νάρθηκα που είναι προσθήκη μεταγενέστερη το έτος 1938. Εξωτερικά οι κόγχες του ναού στα ανατολικά είναι τρίπλευρες.
Το καθολικό είναι κατάγραφο εσωτερικά με τοιχογραφίες που φέρει επιγραφή με χρονολόγηση (Ζ Π Ξ Ε) 1657 από κτίσεως κόσμου που αναγράφεται στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου.
Μονή Αγίου Γεωργίου – Μονή Καραϊσκάκη
Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, με δύο (2) σειρές εικόνων, χαμηλό ανάγλυφο, επίχρυσο και κατά σημεία κόκκινο και μπλέ χρώμα. Στο βημόθυρο φέρει επιγραφή του έτους 1632. Η επιγραφή τοιχογραφιών ΖΠΞΕ(1657) βρίσκεται κάτω από την τοιχογραφία του Αγίου Παντελεήμονα που αναγράφεται στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου. Επιγραφή φέρει και στο ξυλόγλυπτο, Βημόθυρο που έχει χρονολογία 1632.
Το 1967 έγινε καταγραφή 14 εικόνων και του τέμπλου του καθολικού. Οι εικόνες του τέμπλου φέρουν τις χρονολογίες 1599 και 1602. Έγινε καταγραφή και του βημόθυρου με επιγραφή χρονολόγησης το 1632.
Ιερά Μονή Κορώνης
Η Ιερά Μονή Κορώνης βρίσκεται σε υψόμετρο 1150μ. σε περίοπτη θέση. Ιδρύθηκε το 1123 επί αυτοκράτορα Ιωάννου Κομνηνού και ξαναχτίστηκε στις αρχές του 16ου αι. Μέχρι το 1718 αναφέρεται και ως Ιερά Μονή Κρυεράς Πηγής, ενώ φαίνεται ότι μετονομάστηκε σε Μονή Κορώνας, ίσως λόγω της θέσης της. Η Μονή είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου και είχε σπουδαίο πνευματικό και θρησκευτικό ρόλο κατά την Τουρκοκρατία διατηρώντας επιπλέον κρυφό σχολειό, με είσοδο κάτω από ένα στασίδι.
Μονή Κορώνης
Στη Μονή φυλάσσεται μέσα σε ασημένια λειψανοθήκη, η κάρα του Αγίου Σεραφείμ, πολιούχου της Καρδίτσας. Το καθολικό της Μονής είναι αθωνίτικου τύπου, τετρακιόνιος ναός με τρούλο και νάρθηκα και δύο πτέρυγες κελιών. Στα ΒΔ΄. υπάρχει παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Τα τέσσερα (4) γωνιαία διαμερίσματα καλύπτονται σταυροθόλια. Το Ιερό του καθολικού είναι τριμερές και τρίπλευρο. Οι τοιχογραφίες είναι κρητικής τεχνοτροπίας και χρονολογούνται το έτος 1587. Αξιόλογες είναι οι τοιχογραφίες στον ναό του κτήτορα Ανδρέα Μπούνου,<<δια χειρός μοναχού Δανιήλ>>. Ο δεύτερος κτήτορας είναι ο Αποστολάκης <<εκ χωρίου Βρανιανών >>, ο οποίος εδαπάνησε για την αγιογράφηση του παρεκκλησίου του Τιμίου Προδρόμου (1739). Στο νάρθηκα εικονίζονται οι ,Α΄ και Ζ΄ Οικουμενικές Σύνοδοι (αγαπητά θέματα κατά τον 16ο και 17ο αιώνα).
Μονή Κορώνης
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοιχογραφία της Θεοτόκου << Η ΕΠΙCΚΕΨΙC >> οκλαδόν με τον Χριστό να κρατά rotulus(κύλινδρο). Ιδια τοιχογραφία υπάρχει και στο νάρθηκα της Ι. Μ. Δουσίκου (Βλ. επί τούτου Δεριζιώτης Λ., ο τοιχογραφικός διάκοσμος , Κ.Χ.3,1997, σελ.50 – 52). Το τέμπλο καθολικού είναι ξυλόγλυπτο και διατηρείται ακέραιο. Υπάρχει κτητορική επιγραφή στο καθολικό , πάνω από την αγιογράφηση της Κοίμησης της Θεοτόκου, με πληροφορίες για το νέο κτήτορα της Μονής και τον αγιογράφο. Στο παρεκκλήσι, σε επιγραφή πάνω από το παράθυρο αναφέρεται το όνομα του κτήτορα και το έτος της αγιογάφησης (1739).
Ιερά Μονή Παναγίας Πελεκητής
Στα 1400 μέτρα, επάνω στο χείλος της απόκρημνης πλαγιάς των Αγράφων, ένα χιλιόμετρο βορειοδυτικά του χωριού Καρίτσα του Δήμου Λίμνης Πλαστήρα, το μοναστήρι της Παναγιάς Πελεκητής αποτελεί ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό δημιούργημα του 15ου αιώνα.
Το εσωτερικό της, γεμάτο με πύλες και φυσικούς θόλους από το βράχο μέσα στον οποίο πελεκήθηκε, βρίσκεται ο μονόχωρος ναός της Ανάληψης του Σωτήρος με το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο και της σπάνιας τέχνης αγιογραφίες. Καμαροσκέπαστοι διάδρομοι και στοές μας οδηγούν στο δεύτερο ναό της μονής την Παναγιά Φανερωμένη. Είναι αθωνικού τύπου με αγιογραφίες του 1666 και εικόνες κρητικής τέχνης. Στο ισόγειο το μικρό, ζεστό αρχονταρίκι και στο δεύτερο όροφο το παλιό Ηγουμενείο με το περίεργο ανοιχτό τζάκι, τα παλιά αντικείμενα και τον αποστακτήρα. Οι ξύλινες σκάλες, τα κελιά, η μυστική καταπακτή, τα μικρά παράθυρα κι οι πολεμίστρες σε υποβάλουν σε μια Βυζαντινή ατμόσφαιρα, απόλυτα κατανυκτική.
Η χρονολογία ίδρυσης της Ιεράς Μονής “χάνεται” κάπου ανάμεσα στην ιστορία και την παράδοση. Η παράδοση αναφέρει ότι το όνομα “Πελεκητή” οφείλει στο βράχο επάνω στον οποίο είναι κτισμένη, που κατά την παράδοση «πελεκίσθηκε» με ξύλινα εργαλεία, ύστερα από υπόδειξη της Παναγίας, που παρουσιάστηκε στο όνειρο των μαστόρων.
Η ίδρυση της Μονής άρχισε πιθανότατα στα τέλη του 15ου αιώνος από τον Πνευματικό Πορφύριο και ολοκληρώθηκε το 1529 στη σημερινή της μορφή από το Νέο Οσιομάρτυρα Δαμιανό
(1515-1568), ο οποίος ιστορείται ως «κτήτωρ» σε δύο τοιχογραφίες της.
Η μνήμη του οσιομάρτυρα Δαμιανού εορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου. Τη Μονή της Πελεκητής, ο Άγιος Δαμιανός την έκτισε προς το 1550.
Η Ιερά Μονή αρχικά ήταν γνωστή ως “Μονή Αναλήψεως του Χριστού”, αργότερα ως “Παναγία Φανερωμένη” και τέλος επικράτησε το όνομα “Παναγία Πελεκητή”.
Αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και αποτελείται από δύο ναούς, τον Ιερό Ναό Αναλήψεως του Χριστού και το Καθολικόν της Μονής, και άλλα πολλά κτίσματα (ηγουμενείο, κελιά, τράπεζα, αποθήκες, κρυφό σχολείο, κ.α.),
Είναι μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα, στεγασμένη με κυλινδρική καμάρα, με ενισχυτικό τόξο στο μέσο. Σύμφωνα με σχετική επιγραφή που υπάρχει εντός του Ναού, αγιογραφήθηκε το 1654 από τους αγιογράφους Ιωάννη, Νικόλαο Ιερέα και Ιάκωβο Ιερομόναχο. Ο δεύτερος Ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία Φανερωμένη. Είναι αθωνικού ρυθμού, με τρούλο και πλευρικούς χορούς, χωρίς εσωτερικούς κίονες.
Οι τοιχογραφίες, όπως προκύπτει από σχετική επιγραφή που υπάρχει επάνω από τη θύρα εισόδου, άρχισαν το 1666 και ολοκληρώθηκαν το 1674 από τους αγιογράφους Ιάκωβο και το γιο του Δημήτριο. Η Μονή γενικώς διακοσμήθηκε με θαυμάσιες βυζαντινές τοιχογραφίες υψηλής τέχνης, με αυστηρές μορφές και ζωηρά χρώματα. Είναι θαυμαστές κυρίως για την αδρή εκφραστικότητα των αγίων που εικονίζονται. Ιδιαίτερα αξιόλογο για τη διακοσμητική του αρμονία είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Περίπυστη είναι η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας Οδηγητρίας.
Στην επανάσταση του 1821, όπως και όλες οι μονές των Αγράφων, έπαιξε κι αυτή σημαντικό ρόλο. Ο πατρο-Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε προσκυνητής της Ιεράς Μονής και κήρυξε σε μεγάλη συγκέντρωση στο λαό της περιοχής της Νεβρόπολης των Αγράφων.
Παρ’ όλο που το Μοναστήρι πέρασε δύσκολους καιρούς, κατάφερε να διασώσει μερικά από τα ανεκτίμητα κειμήλιά του. Σήμερα, σώζονται το Άγιον Ποτήριον, ο Σταυρός Αγιασμού, και η μεγάλη σιδερένια σφραγίδα της Ιεράς Μονής. Επίσης, σώζονται ελάχιστα βιβλία, από τα οποία τα περισσότερα είναι του 19ου αιώνα από το τυπογραφείο της Βενετίας και αρκετά μισοκατεστραμμένα.
Οι αναστηλωτικές προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια έφεραν εντυπωσιακά αποτελέσματα στην αρχιτεκτονική της μοναδικής αυτής μονής, που είναι προσβάσιμη έως την εξώθυρά της με το αυτοκίνητο, έπειτα από μια καταπληκτική διαδρομή μέσα στο πράσινο και τις μοναδικές ομορφιές που προσφέρει η ευρύτερη περιοχή.
Αναγνωρίσθηκε ως Σταυροπηγιακή Μονή το 1606 από τον Οικ. Πατριάρχη Ραφαήλ Β’.
Η Ιερά Μονή Παναγίας Πελεκητής υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Δεύτερη μεγάλη γιορτή της Μονής είναι στις 8 Σεπτεμβρίου.
Από το 1939 είναι αναγνωρισμένη σαν διατηρητέο ιστορικό μνημείο.
Ιερά Μονή Σπηλιάς
Η Μονή Σπηλιάς αποτελείται από δύο μικρές εκκλησίες. Ο μικρότερος και παλαιότερος ναός (του 1064) είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και τοιχογραφήθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα ενώ ο μεγαλύτερος ναός είναι της Ζωοδόχου Πηγής (του 1736) και αποτελεί το καθολικό του μοναστηριού. Ο πρώτος είναι σταυροειδούς ρυθμού με υπερυψωμένη στέγη και ο δεύτερος τρίκλιτη βασιλική με περίτεχνο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του 1779. Από το 1967 έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Η εικόνα της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας του μοναστηριού είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Μονή συμμετείχε στους αγώνες του 1821 με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη να κάνει συχνά πολεμικές συσκέψεις και συμβούλια, αφού η θέση της είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία. Επίσης, υπήρξε έδρα της η Επαναστατικής Κυβέρνησης στα 1867.
Ως οικισμός αναφέρεται για πρώτη φορά το 1940 να προσαρτάται στην κοινότητα Κουμπουριανών. Οι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο
Ιερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου (Ιερά Μονή Βλασίου) στον Δήμο Αργιθέας (Τ.Κ. Βλασίου)
Η Ιερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου είναι ιστορική μονή των Αγράφων στις πλαγιές του Καράβα. Η Μονή αρχίζει να αναφέρεται χρονολογικά (επιγραφές σε κειμήλια της μονής) από τα τέλη του 16ου αι. Η ίδρυσή της προσδιορίζεται στις αρχές του 17ου αι. από μία από τις γνωστότερες οικογένειες της περιοχής, την οικογένεια αξιωματούχων Φαναρίου και Μολδοβλαχίας, Γραμματικού ή Σλουτζιάρη.
Μονή Βλασίου
Πρόκειται για εγκαταλελειμμένο σήμερα μοναστηριακό συγκρότημα, από το οποίο σώζεται μόνο το καθολικό. Το καθολικό της μονής είναι ναός τρίκογχος με τρουλοκαμάρα (σταυρεπίστεγος) και ευρύχωρο νάρθηκα του 1662 στη δυτική πλευρά που ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου αθωνικού ναού.
Oι εξωτερικές τοιχογραφίες είναι σε δύο στρώματα (το πρώτο χρονολογείται λίγο μετά το 1662 και το δεύτερο το 1744). Στο εσωτερικό σώζονται τμήματα από τον τοιχογραφικό διάκοσμο και επιγραφή που αναφέρει ως έτος ανιστόρησης, το 1644 με τοιχογραφίες των αγιογράφων Ιωάννη και Ιωάννη (1644), ενώ του νάρθηκα χρονολογούνται στα 1744 (1711).
Μονή Βλασίου
Το ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται στα 1641. Επιγραφή που αναφέρει ως έτος ανιστόρησης, το 1644. Επίσης, κτητορική επιγραφή νότιου τοίχου. Οι εικόνες του τέμπλου μαζί με άλλα κειμήλια της μονής φυλάσσονται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο του χωριού.
Ιερά Μονή Γενεσίου Θεοτόκου της Κατουσίου στον Δήμο Αργιθέας (Τ.Κ. Ανθηρού)
Το μοναστήρι αυτό βρίσκεται στο 6ο χιλιόμετρο μετά τον οικισμό του Ανθηρού προς τα βόρεια.
Σύμφωνα με μια παράδοση, κτήτορας του μοναστηριού ήταν ένας ιερομόναχος που του τελείωσαν τα χρήματα και οι κτίστες ήθελαν να φύγουν αφήνοντας τη δουλειά μισοτελειωμένη. Την τελευταία νύχτα όμως ένα μαστορόπουλο είδε σε όνειρο την Παναγία που του υπέδειξε να σκάψει στο διπλανό βράχο, όπου και βρέθηκαν όσα χρήματα χρειάζονταν για την αποπεράτωση. για το χρόνο που κτίστηκε το μοναστήρι, μια επιγραφή πάνω από το παράθυρο του αριστερού χορού αναφέρει το έτος 7171-1663 ενώ μια επιγραφή πίσω από μια εικόνα του τέμπλου γράφει: «Ἱστορήθη το τέμπλο το ἔτος 1661».
Από το παλιό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζονται το καθολικό, σε καλή κατάσταση, δύο πτέρυγες κελιών, τμήμα του περιβόλου με το θυρωρείο. Tο καθολικό, τρίκογχος ναός, αποτελείται από δύο τμήματα. Tο κάτω τμήμα, είναι τρίκογχος ναός χωρίς τρούλο (αθωνίτικου τύπου), αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Tο επάνω τμήμα είναι δίδυμος ναός, το βόρειο τμήμα αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή και το νότιο τμήμα αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους.
Μονή Κατουσίου
Από το παλιό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζονται το καθολικό, σε καλή κατάσταση, δύο πτέρυγες κελιών, τμήμα του περιβόλου με το θυρωρείο. Tο καθολικό, τρίκογχος ναός, αποτελείται από δύο τμήματα. Tο κάτω τμήμα, είναι τρίκογχος ναός χωρίς τρούλο (αθωνίτικου τύπου), αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Tο επάνω τμήμα είναι δίδυμος ναός, το βόρειο τμήμα αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή και το νότιο τμήμα αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους. Είχε ξυλόγλυπτο τέμπλο, και εικόνες αξιόλογης τεχνικής και τέχνης.
Οι τοιχογραφίες των δύο παρεκκλησίων του άνω ναού φέρουν χρονολόγηση τα έτη 1784 και 1797. Κτητορική επιγραφή με χρονολογία το έτος 1663 στο ναό Γενέσιο της Θεοτόκου. Και η τοιχογράφηση στον νάρθηκα φέρει χρονολόγηση το έτος 1788.
Μονή Κατούσιου
Στο κοινοτικό κατάστημα Ανθηρού φυλάσσονται : έξι εικόνες από την Αγία Παρασκευή, έξι εικόνες από τον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου, δώδεκα εικόνες από την Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου. Στην οικία Ηλία Μπλατσή φυλάσονται: δεκαοχτώ εικόνες , μία λειψανοθήκη και τριανταένα βιβλία, της Ι.Μ.Γενεσίου Θεοτόκου.
Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου ( Ι. Μ. Κώστη) στον Δήμο Αργιθέας (Τ.Κ. Κουμποριανών)
Βρίσκεται μεταξύ Κουμπουριανών και Στεφανιάδας, είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Είναι γνωστή ως μονή Κώστη, γιατί σύμφωνα με την τοπική παράδοση κτήτορας της μονής ήταν βοσκός της περιοχής, που ονομαζόταν Κωστής που επειδή βρήκε πάνω σ’ ένα δένδρο την εικόνα της Θεοτόκου πούλησε τα υπάρχοντά του κι έκτισε τη μονή και έδωσε το όνομά του. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μεταβυζαντινής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής στην ορεινή περιοχή των Αγράφων και καλλιτεχνικά αξιόλογο αντιπροσωπευτικό της ζωγραφικής και των υπολοίπων εικαστικών τεχνών της περιοχής.
Μονή Κώστη
Μοναστηριακό συγκρότημα από το οποίο σώζονται το καθολικό και τα ερείπια των κελιών, περιτειχισμένη. Το Καθολικό είναι λιθόκτιστος τρίκογχος ναός μικρών διαστάσεων, αγιορείτικου τύπου σε σταυροειδές μέγεθος με υπερυψωμένο μεγαλοπρεπή τρούλο. Τέμπλο ξυλόγλυπτο λεπτότατης επεξεργασίας. Σώζει σχεδόν ακέραιο τον τοιχογραφικό του διάκοσμο. Στη κόγχη του δεξιού χορού μαρτυρείται χρονολογία της αγιογράφησης το 1759.
Μονή Κώστη
Φέρει αγιογράφηση στη δεξιά κόγχη του χορού, που είναι βάσει της επιγραφής : “Ανιστορήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός ούτος το γεννέσιον της Yπεραγίας Θεοτόκου, δια συνδρομής κόπου και μόχθου του πανοσιοτάτου Δανιήλ ιερομονάχου, Θεοκτίστου ιερομονάχου και Παρθενίου μοναχού αρχιερατεύοντος του πανιερωτάτου Φαναρίου και Νεοχωρίου κ.κ. Μακαρίου έτει από Χριστού αψνθ (1759) Δεκεμβρίου 30“. Η κολυμπήθρα φέρει τη χρονολογία 1007.
